Już od 2026 roku wejdą w życie przepisy, które w znacznym stopniu zmienią zasady kontrolowania zwolnień lekarskich w Polsce. Jeśli korzystasz z L4 – musisz być gotowy na niezapowiedzianą wizytę z ZUS. Nowelizacja przepisów to odpowiedź na coraz częstsze nadużycia i potrzebę doprecyzowania granic między leczeniem a nielegalnym dorabianiem.
Poniżej znajdziesz kompleksowy poradnik: co się zmieni, kogo dotyczą nowe zasady i jak uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji.
🔍 Co się zmienia od 2026 roku?
Nowelizacja przepisów wprowadza kilka kluczowych zmian, które rozszerzają uprawnienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zmiany te dotyczą zarówno samych ubezpieczonych, jak i pracodawców oraz lekarzy wystawiających zaświadczenia.
Najważniejsze zmiany to:
-
ZUS zyska prawo do przeprowadzania kontroli bez wcześniejszego powiadomienia, w miejscu zamieszkania, pracy lub innym miejscu pobytu osoby korzystającej z L4.
-
Kontrola będzie możliwa nie tylko wobec osób objętych ubezpieczeniem, ale również tych, których ubezpieczenie już wygasło, np. po zakończeniu stosunku pracy.
-
Umożliwiono legitymowanie kontrolowanej osoby, by potwierdzić jej tożsamość.
-
Płatnicy składek (czyli pracodawcy), którzy zgłaszają ponad 20 ubezpieczonych, również zyskają uprawnienia kontrolne.
🛑 Kiedy możesz stracić prawo do zasiłku?
Jeśli podczas zwolnienia lekarskiego:
-
Podejmujesz jakąkolwiek pracę zarobkową, bez względu na jej formę prawną.
-
Angażujesz się w aktywności, które mogą opóźnić leczenie lub utrudnić powrót do zdrowia (np. remont domu, podróże, treningi sportowe).
W takich przypadkach ZUS może cofnąć wypłatę świadczeń za cały okres zwolnienia, nie tylko za dni, w których doszło do naruszenia.
🧾 Co zalicza się do pracy zarobkowej i „niepożądanych aktywności”?
Zgodnie z nowymi przepisami:
-
Pracą zarobkową jest każda działalność przynosząca dochód, nawet jeśli nie jest formalnie związana z umową o pracę czy zleceniem.
-
Niepożądaną aktywnością jest każde działanie, które koliduje z celem zwolnienia, np. wizyta na siłowni w czasie zwolnienia z powodu kontuzji kręgosłupa.
Wyjątek stanowią czynności incydentalne wynikające z ważnych życiowych okoliczności – ale nie mogą one wynikać z polecenia pracodawcy.
🏠 Jak będzie wyglądać kontrola?
ZUS będzie mógł pojawić się w dowolnym miejscu, w którym przebywasz – bez uprzedzenia. Nowe przepisy pozwalają na:
-
Legitymowanie osoby kontrolowanej.
-
Zbieranie informacji i dokumentacji medycznej, także od lekarza wystawiającego L4.
-
Zadawanie pytań i oczekiwanie wyjaśnień od osoby kontrolowanej oraz jej pracodawcy.
Kontrola ma się odbywać z poszanowaniem prywatności i bez zakłócania procesu leczenia, jednak odmowa współpracy może prowadzić do cofnięcia zasiłku.
👨👩👧👦 A co ze zwolnieniem na opiekę?
ZUS będzie również kontrolował zasadność zwolnień na opiekę nad członkiem rodziny. Jeśli osoba biorąca L4 na opiekę np. nad dzieckiem nie jest jedyną osobą w gospodarstwie domowym, która mogłaby zapewnić opiekę – świadczenie może zostać zakwestionowane.
Wyjątek stanowią dzieci do 2. roku życia, gdzie obecność rodzica jest uznawana za niezbędną.
📆 Jak często mogą się odbywać kontrole?
Nie będzie ustalonego harmonogramu. Kontrole będą:
-
Losowe lub celowane (np. w okresie zwiększonej absencji chorobowej).
-
Przeprowadzane zarówno z urzędu, jak i na wniosek pracodawcy.
-
Możliwe także po zakończeniu umowy o pracę, jeśli zwolnienie trwa dalej.
🧑⚖️ Jakie obowiązki ma osoba kontrolowana?
Zgodnie z nowymi przepisami musisz:
-
Umożliwić przeprowadzenie kontroli.
-
Udostępnić wymagane informacje.
-
Złożyć wyjaśnienia, jeśli zostaniesz o to poproszony.
Odmowa współpracy może zostać uznana za podstawę do odebrania świadczeń lub skierowania sprawy do dalszego postępowania.
🩺 Czy lekarze też będą kontrolowani?
Tak. ZUS zyska prawo do sprawdzenia poprawności wystawiania zwolnień. Może żądać dokumentacji, informacji oraz opinii dotyczących wystawionego L4 – zarówno u lekarza, jak i w placówce medycznej.
🛡️ Czy przepisy przewidują ochronę prywatności?
Tak, ustawodawca zapisał wprost, że:
-
Czas kontroli ma być jak najkrótszy.
-
Musi być przeprowadzona w sposób, który nie pogarsza stanu zdrowia.
-
Osoba kontrolująca ma obowiązek zachować tajemnicę na temat prywatnych informacji uzyskanych podczas kontroli.
🗓️ Kiedy nowe zasady wejdą w życie?
-
Większość zmian zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2026 roku.
-
Niektóre przepisy dotyczące kontroli zaczną obowiązywać rok po opublikowaniu ustawy, co oznacza, że pełna moc nowelizacji wejdzie w życie w 2027 roku.
✅ Co warto zapamiętać?
-
ZUS może cię odwiedzić bez zapowiedzi – nawet jeśli jesteś już po zakończeniu zatrudnienia.
-
Praca zarobkowa lub inne aktywności niezgodne z celem zwolnienia mogą skutkować utratą zasiłku.
-
Kontrole będą prowadzone także na wniosek pracodawcy.
-
Obowiązki mają nie tylko chorzy, ale także lekarze i pracodawcy.
-
Utrudnianie kontroli może mieć poważne konsekwencje finansowe.
Zwolnienie lekarskie to nie urlop. Od 2026 roku trzeba będzie to udowadniać nie tylko słowami, ale i swoim zachowaniem.