Jawność wydatków publicznych wkracza na nowy poziom. Już od lipca 2026 roku każda umowa zawarta przez instytucje publiczne – bez względu na jej wartość – będzie musiała trafić do Centralnego Rejestru Umów. To ogromna zmiana, która obejmie tysiące podmiotów finansowanych z pieniędzy podatników.
CRU ruszy 1 lipca 2026 r., testy już od kwietnia
Nowe przepisy przewidują, że pełny obowiązek publikowania umów wejdzie w życie 1 lipca 2026 r. Jednak system informatyczny ma być gotowy już od 1 kwietnia 2026 r., by umożliwić testowe wdrożenie i przygotowanie instytucji do nowych zadań.
To wyraźne przyspieszenie w porównaniu do wcześniejszego planu rządu, który chciał rozłożyć wdrożenie CRU etapami i zacząć dopiero w 2027 roku.
Bez wyjątków: każda umowa trafi do rejestru
Najważniejsza zmiana? Zniesienie jakiegokolwiek progu wartości umów. Początkowo rozważano włączenie do rejestru tylko umów powyżej 10 tys. zł, później 500 zł. Finalnie jednak – dzięki poprawce Senatu – do CRU będą trafiały wszystkie umowy, nawet na symboliczne kwoty.
To ma zapobiec obchodzeniu przepisów przez dzielenie zamówień na mniejsze, mniej „widoczne” części. Jak ujął to senator Janusz Pęcherz:
„Jeśli umowa ma być rejestrowana od 500 zł, to przecież można umówić się na 490 zł. Jak zrobimy próg 300 zł, to będzie 290 zł”
Zmiany obejmą cały sektor finansów publicznych
CRU obejmie nie tylko urzędy, ale całą sferę publiczną – m.in.:
-
jednostki samorządu terytorialnego (gminy, miasta, powiaty, województwa),
-
urzędy centralne,
-
szkoły publiczne, instytucje kultury, biblioteki,
-
szpitale, uczelnie, agencje rządowe,
-
inne jednostki sektora finansów publicznych.
Wszystkie te podmioty będą zobowiązane do publikowania informacji o każdej zawartej umowie – bez względu na jej charakter czy kwotę.
Rejestr pokaże konkretny przedmiot umowy
W rejestrze nie wystarczy już ogólne sformułowanie typu „usługi doradcze” czy „dostawa sprzętu”. Nowe przepisy nakazują publikowanie dokładnego przedmiotu umowy – np. „opracowanie strategii rozwoju gminy na lata 2026–2030”.
Ma to na celu zwiększenie przejrzystości i ograniczenie nadużyć, ale także umożliwienie obywatelom i mediom lepszej kontroli nad wydatkowaniem środków publicznych.
Więcej jawności = więcej zaufania i kontroli społecznej
Wprowadzenie Centralnego Rejestru Umów ma znacząco zwiększyć zaufanie do instytucji publicznych i poprawić jakość nadzoru obywatelskiego nad finansami publicznymi. Dzięki pełnej jawności:
-
łatwiej będzie wykrywać nieprawidłowości i podejrzane praktyki,
-
obywatele zyskają realny wgląd w to, na co idą publiczne pieniądze,
-
dziennikarze i organizacje społeczne otrzymają narzędzie do systematycznego monitorowania działań sektora publicznego.
Oczywiście, nie zabrakło głosów obaw o rosnące obciążenie administracyjne dla mniejszych jednostek. Rząd zapewnia jednak, że system zostanie zaprojektowany tak, by jego obsługa była możliwie jak najprostsza.
Ustawa czeka już tylko na podpis prezydenta
Po przegłosowaniu przez Sejm poprawek Senatu, ustawa trafiła teraz na biurko prezydenta. Jeśli nie zostanie zawetowana, od 1 lipca 2026 r. CRU stanie się obowiązkowym narzędziem we wszystkich jednostkach finansowanych z budżetu państwa lub samorządów.
System informatyczny CRU ma być gotowy na 3 miesiące przed tą datą – 1 kwietnia 2026 r. – tak, by instytucje miały czas na adaptację i testy.