Stwierdzenie nieważności małżeństwa jest prawidłowym określeniem jednego z możliwych rozstrzygnięć postępowania prowadzonego przed sądami kościelnymi, czyli organami władzy sądowniczej Kościoła katolickiego. W przestrzeni publicznej procedura ta bywa błędnie nazywana „rozwodem kościelnym” lub „unieważnieniem małżeństwa kościelnego”, jednak pojęcia te nie odpowiadają istocie procesu kanonicznego.
Prawo kanoniczne nie przewiduje możliwości rozwiązania ani „unieważnienia” małżeństwa sakramentalnego w rozumieniu prawa cywilnego. Zgodnie z nauczaniem Kościoła katolickiego małżeństwo zawarte ważnie jest nierozerwalne i nie może zostać rozwiązane przez żadną władzę ludzką z jakiejkolwiek przyczyny, poza śmiercią jednego z małżonków (kan. 1141 Kodeksu Prawa Kanonicznego). Kompetencja sądów kościelnych ogranicza się wyłącznie do zbadania, czy dane małżeństwo zostało zawarte ważnie.
Dowiedz się z blogu największej kancelarii Prawa Kanonicznego Salomon jakie mogą być powody stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego: https://www.adwokatkoscielny.pl/jakie-moga-byc-powody-stwierdzenia-niewaznosci-malzenstwa-koscielnego .
W toku procesu kanonicznego analizowane są konkretne przesłanki przewidziane w prawie kościelnym, których nie należy utożsamiać z przyczynami rozkładu pożycia małżeńskiego znanymi prawu cywilnemu. Nie każda okoliczność uzasadniająca rozwód lub unieważnienie małżeństwa w prawie świeckim znajduje bowiem zastosowanie w prawie kanonicznym, i odwrotnie.
Prawo kanoniczne wyróżnia trzy zasadnicze grupy tytułów nieważności małżeństwa: przeszkody zrywające, wady zgody małżeńskiej oraz wady formy kanonicznej. Obejmują one szerokie spektrum zagadnień, w tym niezdolność natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, brak należytego rozeznania co do samego małżeństwa lub osoby współmałżonka, brak wymaganej wolności decyzji, jak również niewłaściwe intencje istniejące w chwili zawierania małżeństwa.
Jak rozpocząć proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa?
Postępowanie o stwierdzenie nieważności małżeństwa wszczynane jest poprzez wniesienie skargi powodowej przez jednego lub oboje małżonków do właściwego sądu kościelnego. Skarga musi wskazywać konkretne tytuły nieważności, argumentację je uzasadniającą oraz środki dowodowe, w tym świadków. Proces obejmuje między innymi przesłuchanie stron i świadków, niekiedy także opinię biegłego z zakresu zdrowia psychicznego oraz udział obrońcy węzła małżeńskiego.
Postępowanie kończy się wydaniem wyroku. W przypadku udowodnienia jednego z tytułów nieważności zapada wyrok pozytywny, stwierdzający, że małżeństwo zostało zawarte nieważnie i nie wywołuje skutków prawnych w porządku kanonicznym. Po jego uprawomocnieniu możliwe jest zawarcie nowego małżeństwa kościelnego.