Małżeństwo wydaje się nierozerwalnym związkiem, ale polskie prawo przewiduje konkretne sytuacje, w których może zostać ono uznane za nieważne od samego początku. W praktyce oznacza to, że związek ten nie wywołuje skutków prawnych, jakby nigdy nie został zawarty. Choć brzmi to jak scenariusz z filmu, w rzeczywistości niektóre małżeństwa mogą zostać unieważnione, jeśli podczas ich zawierania doszło do poważnych uchybień formalnych lub psychicznych.
Poniżej omawiamy 3 konkretne przypadki, w których sąd może stwierdzić, że małżeństwo jest nieważne, a więc podlega unieważnieniu.
1. Brak pełnej świadomości podczas zawierania małżeństwa
Jednym z kluczowych warunków ważnego zawarcia małżeństwa jest świadome i dobrowolne wyrażenie zgody przez obie strony. Jeśli w chwili składania przysięgi jedna z osób nie była w stanie w pełni zrozumieć znaczenia swojego działania, może to stanowić podstawę do unieważnienia związku.
Co może świadczyć o braku świadomości?
-
Zaburzenia psychiczne (np. schizofrenia, depresja psychotyczna)
-
Choroby neurologiczne lub chwilowe zaburzenia świadomości
-
Czasowa niezdolność do racjonalnego myślenia spowodowana używkami
-
Stan szoku lub silnego stresu psychicznego
W takich przypadkach sąd ocenia, czy osoba faktycznie rozumiała wagę i skutki zawierania małżeństwa. Co ważne, nie jest wymagane całkowite wyłączenie świadomości – wystarczy, że jej zdolność do podejmowania decyzji była poważnie zaburzona.
2. Pomylenie tożsamości współmałżonka
Brzmi absurdalnie? A jednak – błąd co do osoby, z którą zawierany jest związek małżeński, może być podstawą jego unieważnienia. Prawo mówi wprost: jeśli ktoś wierzy, że zawiera małżeństwo z konkretną osobą, a w rzeczywistości jest to zupełnie inna osoba, ślub może zostać uznany za nieważny.
Co oznacza „błąd co do tożsamości”?
-
Osoba A wierzy, że bierze ślub z osobą B, a w rzeczywistości to osoba C.
-
Dochodzi do świadomego wprowadzenia w błąd lub np. podmiany tożsamości.
To bardzo rzadkie przypadki, ale są uwzględniane w prawie. Nie dotyczy to jednak pomyłek co do cech osobowościowych czy wyglądu partnera. Jeśli ktoś żeni się, wierząc, że jego partner ma inną przeszłość, inny charakter czy inne intencje, to nie wystarczy do unieważnienia małżeństwa. Liczy się wyłącznie tożsamość fizyczna osoby.
3. Zawarcie małżeństwa pod przymusem lub groźbą
Małżeństwo zawarte w atmosferze presji, gróźb lub zastraszania może zostać unieważnione, ponieważ nie spełnia warunku dobrowolności. Osoba, która została zmuszona do ślubu, nie wyraża rzeczywistej zgody, a jedynie podporządkowuje się sytuacji z obawy o swoje życie, zdrowie lub bezpieczeństwo bliskich.
Przykłady gróźb:
-
Groźba fizyczna: „Jeśli nie weźmiesz ślubu, stanie ci się krzywda”.
-
Groźba psychiczna: szantaż emocjonalny, zastraszanie, wymuszanie związku „dla dobra rodziny”.
-
Szantaż ekonomiczny lub społeczny.
Sąd bada, czy groźba była realna i uzasadniona, a nie jedynie subiektywnym odczuciem. Jeśli tak, małżeństwo może zostać uznane za nieważne od początku.
Czym różni się unieważnienie małżeństwa od rozwodu?
W przeciwieństwie do rozwodu, który rozwiązuje ważne małżeństwo, unieważnienie oznacza, że ślub nigdy nie wywołał skutków prawnych. Takie małżeństwo jest traktowane jakby nigdy nie zostało zawarte – z pewnymi wyjątkami dotyczącymi dzieci i majątku, które są rozpatrywane indywidualnie.
Jak przebiega procedura unieważnienia małżeństwa?
-
Wniosek o unieważnienie składa się do sądu rodzinnego.
-
Trzeba udowodnić jedną z przesłanek: brak świadomości, błąd co do tożsamości lub groźbę.
-
Sąd rozpatruje sprawę indywidualnie, często korzystając z opinii biegłych psychologów lub psychiatrów.
-
Po wydaniu wyroku, małżeństwo uznaje się za nieważne od dnia jego zawarcia.
Podsumowanie: Nie każdy ślub jest ważny!
Małżeństwo to decyzja o ogromnym znaczeniu prawnym i społecznym. Dlatego prawo dopuszcza sytuacje, w których może ono zostać unieważnione, jeśli doszło do poważnych naruszeń woli jednej ze stron. Jeśli podejrzewasz, że Twój ślub mógł zostać zawarty w nieodpowiednich okolicznościach, warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym.