Rozwód to formalne zakończenie małżeństwa, ale czy oznacza również definitywny koniec praw majątkowych między byłymi małżonkami? W szczególności: czy była żona może dziedziczyć po zmarłym byłym mężu? A może odwrotnie – czy były mąż ma jakiekolwiek prawa do spadku po zmarłej byłej żonie? Odpowiedź zależy od trybu dziedziczenia i momentu śmierci. Przyjrzyjmy się tej sprawie szczegółowo, z punktu widzenia aktualnego prawa spadkowego w Polsce.
Rodzaje dziedziczenia w Polsce: ustawowe i testamentowe
W polskim systemie prawnym obowiązują dwa podstawowe tryby dziedziczenia:
-
Dziedziczenie ustawowe – następuje, gdy zmarły nie sporządził testamentu, a majątek przechodzi na osoby wskazane w Kodeksie cywilnym.
-
Dziedziczenie testamentowe – spadek przypada osobom wskazanym przez spadkodawcę w testamencie.
To rozróżnienie jest kluczowe w kontekście byłych małżonków, ponieważ tylko testament może umożliwić im dziedziczenie. W przypadku dziedziczenia ustawowego – rozwód skutecznie wyłącza byłego małżonka z grona spadkobierców.
Rozwód a dziedziczenie ustawowe – zero wątpliwości
Zgodnie z art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego, w pierwszej kolejności dziedziczą po zmarłym: małżonek oraz dzieci, w równych częściach, przy czym udział małżonka nie może być mniejszy niż ¼ spadku.
Jednak ten przepis dotyczy wyłącznie małżonków pozostających w związku małżeńskim w chwili śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że:
🔴 Były małżonek (po rozwodzie) nie dziedziczy ustawowo.
Rozwód definitywnie wyłącza ex-małżonka z kręgu spadkobierców ustawowych. Nie ma tu żadnych wyjątków – bez testamentu były mąż lub była żona nie odziedziczą ani złotówki.
Dziedziczenie testamentowe – wyjątek, który wszystko zmienia
Inaczej sytuacja wygląda, gdy zmarły sporządził testament i wskazał byłego małżonka jako swojego spadkobiercę. Prawo nie zabrania takiego zapisu – nawet po rozwodzie.
Jeśli więc były mąż (lub była żona) został wyraźnie wskazany w testamencie, ma pełne prawo do otrzymania przypisanej części spadku. Nie ma tu znaczenia, że wcześniej doszło do rozwodu – testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.
Trwa sprawa rozwodowa i zmarł jeden z małżonków – co wtedy?
To sytuacja bardziej złożona. Przykład: Pani Katarzyna złożyła pozew o rozwód z winy męża. Postępowanie sądowe trwa, ale w międzyczasie pani Katarzyna umiera.
Czy mąż dziedziczy?
Zgodnie z przepisami: tak, bo formalnie małżeństwo nie zostało jeszcze rozwiązane – a więc nadal obowiązuje dziedziczenie ustawowe. Mąż jest traktowany jak każdy inny aktualny małżonek.
Jednak przepisy przewidują możliwość wyłączenia takiego małżonka od dziedziczenia przez sąd. Podstawa prawna to art. 940 § 1 Kodeksu cywilnego, który mówi:
Jeżeli małżonek zmarłego wystąpił o rozwód z wyłącznej winy drugiego małżonka, a sąd potwierdziłby tę winę, wtedy można żądać wyłączenia winnego małżonka od dziedziczenia.
Warunki:
-
Pozew o wyłączenie musi złożyć inny spadkobierca (np. dziecko zmarłej).
-
Termin: do 6 miesięcy od dnia śmierci małżonka.
-
Konieczne jest udowodnienie wyłącznej winy w rozkładzie pożycia.
Ważne: samo złożenie pozwu rozwodowego nie wystarcza. Potrzebne jest orzeczenie sądu potwierdzające winę, nawet jeśli postępowanie nie zdążyło się zakończyć przed śmiercią.
Czy były małżonek może dostać zachowek?
Nie. Były małżonek nie należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku, czyli minimalnej części spadku przysługującej bliskim, pominiętym w testamencie. Nawet jeśli przez wiele lat byli małżeństwem, po rozwodzie ta relacja nie ma znaczenia prawnego dla prawa do zachowku.
Czy testament wskazujący byłego małżonka może zostać podważony?
Tak, ale tylko z ważnych powodów – np. gdy testament:
-
został sporządzony pod wpływem błędu, groźby lub przymusu,
-
powstał w stanie wyłączającym świadome i swobodne podejmowanie decyzji (np. choroba psychiczna, demencja),
-
zawiera niejasne lub sprzeczne postanowienia.
W takim przypadku osoby zainteresowane mogą złożyć pozew o unieważnienie testamentu. To jednak wymaga dowodów i postępowania sądowego.
Wnioski: co warto zapamiętać?
-
Rozwód automatycznie wyklucza byłych małżonków z dziedziczenia ustawowego.
-
Były mąż lub żona mogą dziedziczyć tylko na podstawie testamentu.
-
Jeśli małżeństwo nie zostało jeszcze rozwiązane, aktualny małżonek dziedziczy ustawowo – chyba że sąd go wyłączy.
-
Byli małżonkowie nie mają prawa do zachowku.
-
Testament można sporządzić z korzyścią dla byłego partnera – ale też można go podważyć w sądzie, jeśli są ku temu podstawy.
🧠 Ciekawostka prawna
W praktyce zdarza się, że ludzie zapominają zmienić testament lub polisy na życie po rozwodzie, co skutkuje sytuacją, w której cały majątek trafia do byłego małżonka. Choć formalnie jest to legalne, często rodzi spory rodzinne i batalie sądowe. Wniosek? Warto aktualizować dokumenty po rozwodzie.