Od 1 stycznia 2025 roku rusza możliwość składania wniosków o rentę wdowią – nowe świadczenie emerytalno-rentowe dla wdów i wdowców. Choć w założeniu ma wspierać seniorów, przepisy wprowadzające świadczenie już teraz wzbudzają kontrowersje. Okazuje się, że wiele osób, które mogłyby potrzebować takiego wsparcia, zostanie wykluczonych z możliwości uzyskania renty wdowiej.
Czym jest renta wdowia?
Renta wdowia pozwala na łączenie dwóch, a nawet trzech świadczeń emerytalno-rentowych przez osoby, które spełniają określone warunki. Świadczenie to przewiduje, że wdowa lub wdowiec będą mogli wybrać jeden z dwóch wariantów:
- 100% renty rodzinnej oraz 15% własnego świadczenia,
- 100% własnego świadczenia oraz 15% renty rodzinnej.
Aby skorzystać z tego świadczenia, trzeba spełnić kilka warunków:
- mieć co najmniej 60 lat (dla kobiet) lub 65 lat (dla mężczyzn),
- do dnia śmierci małżonka pozostawać z nim we wspólności małżeńskiej,
- nabyć prawo do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż przed ukończeniem 55 lat (dla kobiet) lub 60 lat (dla mężczyzn),
- nie pozostawać aktualnie w związku małżeńskim.
Okazuje się jednak, że kluczowym kryterium przyznania renty wdowiej jest tzw. „wspólność małżeńska” w dniu śmierci współmałżonka, co wyklucza wiele osób z kręgu uprawnionych.
„Wspólność małżeńska” – co to oznacza w praktyce?
Pojęcie wspólności małżeńskiej nie odnosi się do wspólnoty majątkowej (np. braku rozdzielności majątkowej), ale do faktycznego pożycia małżeńskiego. W orzecznictwie sądowym przyjęto, że oznacza to:
- prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego,
- zamieszkiwanie razem,
- wspólne pożycie i wierność,
- wzajemną pomoc i wsparcie.
Przepisy nie przewidują definicji legalnej tego pojęcia, a ocena, czy taka wspólność istniała, często opiera się na subiektywnych przesłankach, takich jak uczuciowa relacja między małżonkami.
Przykładowo, jeżeli mąż porzucił żonę dla innej kobiety, a mimo to formalnie pozostawali w związku małżeńskim, wdowa nie będzie mogła skorzystać z renty wdowiej. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku separacji – nawet jeśli była orzeczona przez sąd, wyklucza ona możliwość uzyskania świadczenia.
Kontrowersje i krytyka
Eksperci podkreślają, że przepisy w obecnym kształcie są niespójne. W przypadku renty rodzinnej prawo do świadczenia przysługuje rozwiedzionemu małżonkowi, o ile miał zasądzone alimenty od zmarłego. W przypadku renty wdowiej takiego zapisu zabrakło. To oznacza, że np. wdowa porzucona przez męża, który miał obowiązek alimentacyjny, może uzyskać rentę rodzinną, ale renta wdowia pozostaje poza jej zasięgiem.
Dr Tomasz Lasocki z Politechniki Warszawskiej podczas rozmowy z Radiem ZET zwraca uwagę na niesprawiedliwość tej sytuacji:
O jakie tu życiowe sytuacje chodzi? O takie, w których np. ten mąż, zamienił sobie żonę w jakimś wieku, np. na żonę w młodszym wieku i taka żona rentę rodzinną będzie otrzymywała, ale renty wdowiej już nie dostanie. Nie rozumiem, dlaczego taki małżonek, który miał prawo do alimentów i on będzie miał prawo do renty rodzinnej, nie może połączyć tych dwóch świadczeń (...) Zastanówcie się czy żeby w pół roku jeszcze tego jednego ograniczenia nie znieść. Naprawdę oszczędności są niewielkie, w skali całości systemu, ale mamy dużą niespójność, jeżeli tego nie mamy uwzględnionego.
Jak ZUS weryfikuje wspólność małżeńską?
Jednym z najbardziej problematycznych aspektów nowych przepisów jest sposób ustalania, czy wspólność małżeńska rzeczywiście istniała. ZUS może być zmuszony do przesłuchiwania świadków, takich jak sąsiedzi czy członkowie rodziny, aby potwierdzić wspólne zamieszkiwanie lub prowadzenie gospodarstwa domowego. To rodzi pytania o prywatność i potencjalne trudności w udowodnieniu takich okoliczności.
Apel o zmiany w przepisach
Eksperci i organizacje społeczne apelują o dostosowanie przepisów tak, aby renta wdowia była dostępna dla osób, które formalnie pozostawały w związku małżeńskim, ale z różnych powodów – jak porzucenie czy separacja – nie mieszkały wspólnie z małżonkiem. Argumentują, że obecne regulacje prowadzą do dyskryminacji osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej.
Wprowadzenie zapisu analogicznego do tego, który obowiązuje przy rencie rodzinnej, mogłoby rozwiązać wiele problemów. Politycy mają jeszcze czas na wprowadzenie takich zmian przed rozpoczęciem wypłat świadczeń.
Podsumowanie
Nowa renta wdowia ma być wsparciem dla seniorów, ale obecne przepisy pozostawiają wiele osób bez dostępu do świadczenia. Warunek wspólności małżeńskiej w dniu śmierci małżonka wyklucza wdowy i wdowców, którzy byli porzuceni lub żyli w separacji. Eksperci apelują o pilne zmiany w ustawie, które uczynią system bardziej sprawiedliwym.
