Dlaczego 17 czerwca jest tak ważny? 🌍
Czy wiesz, że każdego roku Ziemia traci niemal 24 miliardy ton żyznej gleby? To tak, jakby z powierzchni planety znikał obszar wielkości Grecji! Dziś, 17 czerwca, obchodzimy Dzień Walki z Pustynnieniem i Suszami – święto ustanowione w 1994 r. przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Jego celem jest podnoszenie świadomości na temat pustynnienia, degradacji gleb i rosnącej liczby suszy dotykających zarówno kraje rozwijające się, jak i rozwinięte.
Czym jest pustynnienie?
Pustynnienie to proces długotrwałej degradacji ekosystemów suchych, półsuchych oraz sub-suchych, prowadzący do utraty produktywności gleb. Wbrew pozorom nie chodzi tylko o rozprzestrzenianie się pustyń piaskowych, lecz o cały szereg negatywnych zmian, takich jak:
- ⛔ Erozja wietrzna i wodna – wywiewanie i wymywanie próchnicy.
- 🌡️ Spadek zawartości materii organicznej – gleba staje się jałowa.
- 🚫 Zasolenie – szczególnie tam, gdzie woda do nawadniania jest słone lub odparowuje zbyt szybko.
- 🐜 Utrata bioróżnorodności – znikają mikroorganizmy, rośliny i zwierzęta.
Skala problemu na świecie
• Ponad 2 miliardy ludzi mieszka na obszarach zagrożonych pustynnieniem. • 70% suchych terenów rolnych już jest zdegradowanych. • Do 2050 r. nawet 135 milionów osób może zostać zmuszonych do migracji z powodu degradacji gleb i suszy.
Polska też cierpi 😱
Choć Polska kojarzy się z umiarkowanym klimatem, brak opadów i rosnące temperatury pogłębiają deficyt wodny. Najbardziej zagrożone regiony to:
- Wielkopolska – spadek poziomu wód gruntowych nawet o 2 m w ciągu 30 lat.
- Kujawy – gleby pyłowe, które szybko przesychają.
- Polesie Lubelskie – osuszenie torfowisk osłabia retencję.
Fakty i liczby
• 60% gleb w Polsce ma niską pojemność wodną. • Średni odpływ rzek na mieszkańca jest 3× niższy niż w Europie. • W 2022 r. aż 45% obszaru kraju miało wskaźnik wilgotności gleby poniżej normy.
Przyczyny pustynnienia i suszy
- Zmiany klimatyczne – wzrost temperatury i nieregularne opady zwiększają parowanie.
- Intensywne rolnictwo – monokultury, nadmierne użycie chemii oraz nadmierne nawodnienia.
- Wylesianie – mniej drzew to mniej cienia i wilgoci.
- Urbanizacja – uszczelnianie powierzchni, beton zamiast gleby.
- Złe gospodarowanie wodą – brak retencji, likwidacja oczek, bagien i starorzeczy.
Skutki dla ludzi i gospodarki
🚱 Brak wody pitnej 🌾 Spadek plonów rolnych 💸 Wzrost cen żywności 🔥 Większe ryzyko pożarów lasów 🛑 Zanikanie tradycyjnych ekosystemów
Globalne inicjatywy i prawo
ONZ powołała Konwencję w sprawie Zwalczania Pustynnienia (UNCCD). Jej celem jest osiągnięcie neutralności degradacji gruntów (LDN) do 2030 r. Kluczowe narzędzia to:
- finansowanie projektów rekultywacyjnych,
- wspieranie badań naukowych,
- transfer technologii do krajów rozwijających się.
Co robi Polska? 🇵🇱
- Program Małej Retencji – budowa zastawek, oczek i stawów.
- „Stop suszy!” – plan gospodarowania zasobami wody do 2030 r.
- Dopłaty do zrównoważonego rolnictwa w ramach WPR.
- Ochrona torfowisk i mokradeł – rezerwaty i sieć Natura 2000.
Najlepsze praktyki w walce z pustynnieniem
1. Zrównoważone rolnictwo 🌱
• płodozmian i uprawy międzyplonowe, • nawozy organiczne (kompost, obornik), • ograniczenie orki – technika no-till.
2. Retencja krajobrazowa 💧
• odtwarzanie starorzeczy, • sadzenie drzew wzdłuż pól (agroleśnictwo), • budowa małych zbiorników wodnych.
3. Rekultywacja gleb 🧑🌾
• dodawanie biocharu, • wysiew roślin motylkowych wiążących azot, • mulczowanie słomą.
4. Ochrona mokradeł 🦆
• wstrzymanie melioracji osuszającej, • przywracanie naturalnego poziomu wód, • tworzenie stref buforowych.
5. Technologie smart 💡
• czujniki wilgotności gleby, • precyzyjne nawadnianie kropelkowe, • aplikacje do prognozowania suszy.
Jak możesz pomóc? #ZeroWasteWater
- Zakręcaj kran podczas mycia zębów (oszczędzasz 6 l/min!).
- Zbieraj deszczówkę – wykorzystaj ją do podlewania ogrodu.
- Sadź rodzime gatunki drzew i krzewów – zwiększają retencję.
- Unikaj betonowania podwórka – wybierz przepuszczalną kostkę.
- Edukuj – udostępnij ten artykuł znajomym! 📲
Inspirujące przykłady z zagranicy
• Izrael: system recyklingu ścieków do nawadniania 85% upraw. • Etiopia: masowe sadzenie drzew – 350 mln w 12 h w 2019 r. • Hiszpania: tradycyjne tarasowanie stoków w Andaluzji zatrzymuje wodę.
Ekonomiczny wymiar działań
Badania UNEP pokazują, że każda złotówka zainwestowana w zapobieganie pustynnieniu przynosi 4–6 zł korzyści. Koszty braku działania będą wielokrotnie wyższe: straty w rolnictwie, migracje, konflikty o wodę.
Pustynnienie a klimat – błędne koło 🔄
Degradacja gleb zmniejsza ich zdolność do sekwestracji węgla, co przyspiesza zmiany klimatu, a te z kolei nasilają susze. Zatrzymanie pustynnienia jest więc niezbędne dla realizacji Porozumienia Paryskiego.
Edukacja kluczem do sukcesu 🎓
W szkołach powinny pojawić się: • warsztaty o gospodarce wodnej, • projekty polegające na zakładaniu łąk kwietnych, • konkursy na najlepszy projekt retencji deszczówki.
Podsumowanie
Dzień Walki z Pustynnieniem i Suszami przypomina, że gleba i woda to nasze najcenniejsze zasoby. Od działań rządów, samorządów, rolników i każdego z nas zależy, czy zatrzymamy degradację planety. Nie czekajmy na „jutro” – zacznijmy już dziś!
Źródła
Raport UNCCD „Global Land Outlook 2” Komisja Europejska, „European Drought Observatory 2024” Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, „Stop Suszy!” 2023 Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) – Monitoring Suszy Rolniczej 2024