Czy szkoła uczy dziś kreatywności, czy tylko odtwarzania schematów? Nauczyciele plastyki nie ma wątpliwości, że sztuka została zepchnięta na margines systemu edukacji. Dlatego – korzystając z okazji nadchodzącej reformy programowej zaplanowanej na 2026 rok – wystosowali do Ministerstwa Edukacji Narodowej petycję, w której domagają się gruntownej przebudowy podejścia do edukacji artystycznej. Proponują m.in. wprowadzenie nowego bloku przedmiotów, inny system oceniania oraz realne wsparcie dla twórczego rozwoju uczniów.
Petycja do Ministerstwa
„Jeszcze nigdy do tej pory żadne władze edukacyjne w Polsce nie zdefiniowały tego, czym jest sztuka, nie określiły jej roli w życiu człowieka oraz nie przyznały jej należytego miejsca w edukacji”
– piszą nauczyciele plastyki w obszernej petycji skierowanej do Ministerstwa Edukacji Narodowej. W obliczu planowanej reformy programowej w 2026 roku, środowisko nauczycielskie postuluje nie tylko zmiany w zakresie nauczania plastyki, ale również utworzenie zupełnie nowego bloku przedmiotów artystycznych.
Zmiana myślenia w edukacji artystycznej
W przesłanej do MEN petycji nauczyciele akcentują konieczność całkowitego przeformułowania obecnej podstawy programowej z zakresu plastyki. Ich zdaniem obowiązujące wymagania są oderwane od realiów: zbyt ambitne dla dzieci w szkołach podstawowych, a jednocześnie przestarzałe i niedostosowane do wyzwań współczesnego świata.
W miejsce dotychczasowego podejścia proponują odejście od technicznego nauczania na rzecz wsparcia kreatywności, samodzielności oraz sprawczości uczniów. Ważnym elementem miałoby być codzienne, naturalne doświadczanie procesu twórczego – a nie wyłącznie estetyczny efekt końcowy pracy.
Blok „Sztuka” zamiast jednej lekcji plastyki
Najdalej idący postulat to zastąpienie przedmiotu plastyka szerszym blokiem edukacyjnym zatytułowanym po prostu: sztuka. Blok ten miałby obejmować elementy:
- muzyki,
- teatru,
- literatury,
- filozofii
- historii sztuki.
Każdą z tych dziedzin miałby prowadzić nauczyciel wyspecjalizowany w konkretnej dyscyplinie.
„Tak jest w wielu krajach na świecie. Być może blok ten mógłby być jeszcze szerszy – istnieć razem z literaturą, historią, filozofią i harmonizować treści wszystkich tych dziedzin, tworząc autentycznie humanistyczny projekt”
– czytamy w petycji.
Edukacja twórcza od pierwszej klasy do matury
Wśród zarzutów wobec obecnego systemu pojawia się również brak spójności w planowaniu nauki artystycznej. Nauczyciele nie kryją oburzenia faktem, że edukacja plastyczna kończy się często już w siódmej klasie szkoły podstawowej, a jej kontynuacja w szkole średniej jest uzależniona od decyzji dyrektora.
„Brak tu myślenia strategicznego, które powinno dotyczyć całego czasu pobytu dziecka w szkole”
– piszą pedagodzy. Proponują, by twórcze zajęcia były ciągłym elementem edukacji, nie okazjonalnym dodatkiem.
Kanon sztuki jako inspiracja
Plastycy domagają się także opracowania kanonu dzieł sztuki, który nie służyłby jako sztywna lista lektur, ale byłby punktem odniesienia, inspiracją i wsparciem metodycznym dla nauczycieli. Podkreślają przy tym, że nie chodzi o tradycyjne nauczanie historii sztuki, lecz o doświadczanie, rozumienie i przeżywanie wielkich dzieł – zarówno polskich, jak i światowych.
Nowe podejście do oceniania
Jednym z najważniejszych elementów reformy – według autorów petycji – powinna być zmiana systemu oceniania w przedmiotach artystycznych.
„Jak bowiem ocenić twórczość? Ocenianie procesu twórczego nie mieści się w prostej liczbowej skali ocen. Winno być mądrym mechanizmem, który wspomoże twórcze postawy uczniów, w tym odwagę, chęć eksperymentowania, samodzielność, umiejętność argumentowania.”
- piszą nauczyciele.
Zdaniem pedagogów takie podejście odpowiada na potrzeby współczesnego rynku pracy, gdzie kluczowe są innowacyjność, elastyczność i kreatywność.
Dostosowanie nauczania do wieku i potrzeb
Nauczyciele akcentują też potrzebę zróżnicowania podejścia do dzieci w różnym wieku. Małym uczniom należałoby zapewnić maksymalną swobodę twórczą, powstrzymując się od ingerencji w ich działania. W przypadku młodzieży szkoła powinna stawiać na formy ekspresji bliskie ich doświadczeniom – z uwzględnieniem potrzeby buntu i poszukiwania własnej tożsamości.
Potrzeba systemowego wsparcia
Twórcy petycji nie ograniczają się do zmiany podstawy programowej. Apelują także o stworzenie sieci wsparcia edukacji artystycznej, która obejmowałaby m.in. bezpłatne zajęcia dodatkowe z muzyki, teatrów szkolnych czy dostęp do instrumentów. Domagają się również zadbania o kwalifikacje nauczycieli – aby kończenie przypadkowych studiów podyplomowych nie dawało automatycznie uprawnień do nauczania sztuki.
Sugerują również wyposażenie każdej szkoły w profesjonalną pracownię plastyczną, która byłaby miejscem twórczości nie tylko dla uczniów, ale i dla lokalnej społeczności.
Sztuka jako przestrzeń rozwoju osobistego
W petycji pojawiają się też argumenty dotyczące psychologicznego wymiaru sztuki. Według nauczycieli, to właśnie na lekcjach artystycznych uczniowie mogą bezpiecznie eksperymentować, popełniać błędy, uczyć się przezwyciężania trudności i budować poczucie własnej wartości.
„Dzięki temu właśnie sztuka może stać się w szkole miejscem „zaczynu”, rodzenia się poczucia sprawczości, początkiem wiary we własne siły” – czytamy w dokumencie.
Uniwersalny język, globalne wartości
Podkreślając kulturową i społeczną rolę sztuki, pedagodzy przypominają, że „sam język sztuki jest uniwersalnym na całej kuli ziemskiej i zrozumiałym wszędzie sposobem przekazywania wartości”. To właśnie sztuka – ich zdaniem – łączy ludzi, uczy empatii, otwartości i szacunku dla różnorodności.
„Edukacja przez sztukę jest więc naturalną drogą do rozumienia, akceptacji, a nawet afirmacji różnych kultur, tradycji, punktów widzenia – rozumienia idei wielokulturowości”
– piszą nauczyciele.
Nadzieja na nowy rozdział
Autorami petycji są nauczyciele plastyki, edukatorzy, doradcy metodyczni i konsultanci zrzeszeni m.in. w Klubie Aktywnego Nauczyciela Plastyki „Kanapa”. Ich apel nie jest tylko krytyką istniejącego systemu, ale kompleksową propozycją nowego modelu edukacji artystycznej – takiego, który ma realny wpływ na rozwój młodych ludzi i społeczeństwa jako całości.
