Co wykazują markery nowotworowe? Lista nowotworów, których nie wykaże te badanie!

Markery nowotworowe to substancje wytwarzane przez komórki nowotworowe lub zdrowe komórki w odpowiedzi na obecność nowotworu. Dzięki oznaczaniu ich stężeń we krwi można uzyskać cenne informacje o stanie zdrowia pacjenta oraz skuteczności leczenia onkologicznego. Chociaż markery nowotworowe stanowią jedno z podstawowych narzędzi diagnostycznych, nie każdy rodzaj nowotworu daje się nimi wykryć. Istnieją nowotwory, które nie produkują charakterystycznych markerów lub nie wykazują ich obecności we wczesnych stadiach. Poniżej znajdziesz przegląd najczęściej stosowanych markerów nowotworowych, ich zastosowanie oraz ograniczenia.

Czym są markery nowotworowe?

Markery nowotworowe to różnego rodzaju białka, enzymy, antygeny lub hormony, które mogą występować w podwyższonych ilościach w krwi, moczu czy innych płynach ustrojowych osób z nowotworami. Mogą być wytwarzane bezpośrednio przez komórki nowotworowe lub stanowić reakcję organizmu na obecność nowotworu. Wynik badań markerów nowotworowych interpretuje się w kontekście wieku, płci oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta, dlatego analiza markerów powinna być ściśle powiązana z innymi badaniami diagnostycznymi.

Najczęściej stosowane markery nowotworowe i nowotwory, które mogą wykryć

1. PSA (Antygen swoisty dla prostaty) – Rak prostaty

   • PSA to jeden z najlepiej znanych markerów nowotworowych, wykorzystywany do diagnostyki raka prostaty. Podwyższone stężenie PSA we krwi może świadczyć o rozwoju raka gruczołu krokowego, choć może także występować w stanach zapalnych prostaty.

2. CA 125 – Rak jajnika

   • CA 125 jest stosowany głównie do monitorowania raka jajnika. Wzrost jego stężenia może wskazywać na obecność tego nowotworu, jednak może być także podwyższony w przypadku innych schorzeń, takich jak endometrioza czy stany zapalne miednicy.

3. AFP (Alfa-fetoproteina) – Rak wątroby, rak jąder, rak jajnika

   • Wysoki poziom AFP jest typowy dla raka wątroby oraz niektórych nowotworów jąder i jajników. Często wykorzystywany jest w monitorowaniu odpowiedzi na leczenie.

4. CEA (Antygen rakowo-płodowy) – Rak jelita grubego, rak płuc, rak żołądka, rak piersi

   • CEA może być podwyższony w różnych nowotworach, takich jak rak jelita grubego, płuc, trzustki czy piersi. Wysoki poziom tego markera występuje także w chorobach niezwiązanych z nowotworami, np. u osób palących papierosy.

5. CA 19-9 – Rak trzustki, rak dróg żółciowych, rak żołądka

   • Podwyższony poziom CA 19-9 jest często związany z rakiem trzustki, a także z rakiem dróg żółciowych. Nie jest markerem specyficznym, więc jego wynik należy interpretować ostrożnie.

6. hCG (Gonadotropina kosmówkowa) – Rak jąder, rak jajnika

   • Podwyższony poziom hCG może wskazywać na obecność nowotworów jąder i jajników, szczególnie w przypadku nowotworów zarodkowych.

7. SCC-Ag (Antygen raka płaskonabłonkowego) – Rak płaskonabłonkowy, rak szyjki macicy, rak płuc

   • Marker stosowany głównie do monitorowania raka płaskonabłonkowego szyjki macicy, płuc i głowy.

8. CA 15-3 i CA 27-29 – Rak piersi

   • Oba markery stosowane są głównie w monitorowaniu raka piersi i ocenie reakcji na leczenie, choć nie są wystarczająco specyficzne do diagnostyki.

Nowotwory, które mogą nie być wykrywalne za pomocą markerów nowotworowych

Pomimo skuteczności markerów w monitorowaniu niektórych rodzajów nowotworów, istnieją nowotwory, które mogą nie wykazywać podwyższonego poziomu żadnego charakterystycznego markera, szczególnie w początkowych fazach. Oto przykłady:

1. Rak płuc (zwłaszcza drobnokomórkowy) – Choć niektóre typy raka płuc mogą wykazywać podwyższony poziom CEA lub NSE, drobnokomórkowy rak płuc często nie daje charakterystycznych markerów, szczególnie w początkowych stadiach.

2. Rak mózgu – Nowotwory mózgu rzadko powodują podwyższenie markerów nowotworowych we krwi. Z tego powodu ich diagnostyka opiera się głównie na badaniach obrazowych, takich jak MRI.

3. Rak trzustki w początkowym stadium – Mimo że CA 19-9 jest stosowany w monitorowaniu raka trzustki, często pozostaje on w normie w pierwszych stadiach choroby, przez co nowotwór może być trudny do wykrycia.

4. Czerniak – Nowotwór skóry, jakim jest czerniak, nie wytwarza charakterystycznych markerów w krwi. Jego diagnostyka opiera się głównie na badaniu zmian skórnych i biopsji.

5. Chłoniaki i białaczki – W przeciwieństwie do nowotworów litej tkanki, chłoniaki i białaczki rzadko wykazują charakterystyczne markery. Zamiast tego diagnostyka opiera się na badaniu morfologii krwi, biopsji węzłów chłonnych i innych badaniach.

6. Nowotwory nerek – Raki nerki rzadko wytwarzają specyficzne markery nowotworowe, a ich rozpoznanie opiera się głównie na badaniach obrazowych, takich jak tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI).

Markery nowotworowe a profilaktyka i monitorowanie choroby

Warto podkreślić, że choć markery nowotworowe są pomocne w monitorowaniu postępu leczenia, nie są wystarczające do wczesnej diagnostyki większości nowotworów. Z tego powodu badania markerów nowotworowych stosuje się głównie u osób z już rozpoznanym nowotworem, aby monitorować odpowiedź na leczenie lub wykryć ewentualne nawroty choroby.

Przykłady, kiedy markery nowotworowe mogą być szczególnie pomocne:

• Monitorowanie skuteczności leczenia – np. spadek poziomu CA 125 może świadczyć o skuteczności leczenia raka jajnika.
• Wczesne wykrycie nawrotów – podwyższenie markerów, takich jak CEA po leczeniu raka jelita grubego, może sugerować nawrót choroby.
• Ocena zaawansowania choroby – wysokie stężenie markerów, np. PSA w raku prostaty, może wskazywać na większe zaawansowanie choroby.

Podsumowanie – wartość diagnostyczna markerów nowotworowych i ich ograniczenia

Markery nowotworowe mogą dostarczyć wielu informacji o stanie zdrowia pacjenta i przebiegu choroby, ale ich interpretacja wymaga kompleksowego podejścia i połączenia wyników z innymi badaniami, takimi jak badania obrazowe czy biopsje. Należy pamiętać, że nie wszystkie nowotwory produkują markery, a niektóre mogą nie wykazywać podwyższonego poziomu markerów we krwi we wczesnych stadiach. Dlatego badanie markerów nie zastępuje innych metod diagnostycznych, a jedynie je uzupełnia.

Zaleca się, aby badania markerów nowotworowych były wykonywane zgodnie z zaleceniami lekarza onkologa i w kontekście pełnego obrazu zdrowotnego pacjenta, aby uzyskać najbardziej precyzyjne i wartościowe wyniki.