Co to są zaparcia?
Zaparcia można zdefiniować w dwojaki sposób. Ogólnie mówiąc zaparcia występują wówczas gdy wypróżnienia występują z małą częstotliwością (2 lub mniej w ciągu tygodnia) lub gdy kał jest oddawany pod postacią twardych stolców, których wydalenie z organizmu wiąże się z dużym wysiłkiem.
Przyczyny:
1. Najczęstszą przyczyną zaparć jest nieprawidłowa dieta (pod tym hasłem należy rozumieć dietę bogatą w słodycze, słodkie napoje gazowane, ciasta, ciasteczka, słone przekąski, produkty zbożowe z oczyszczonej mąki, tłuszcz (tłuste wędliny, tłuste mięsa, tłuste sery, smalec, duże ilości masła, a ubogą w produkty zawierające błonnik pokarmowy, czyli warzywa, produkty zbożowe pełnoziarniste, owoce, orzechy, nasiona i ziarna), spożywanie posiłków w biegu, stres, ciągły pośpiech, siedzący tryb życia.
2. Choroby jelita grubego.
3. Choroby odbytu i odbytnicy.
4. Leki, np. na nadciśnienie, preparaty żelaza, przeciwbólowe czy leki przeciwdepresyjne.
5. Choroby miednicy mniejszej: guzy jajnika i macicy.
6. Ciąża.
7. Choroby Ośrodkowego układu nerwowego, np. stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona.
8. Choroby gruczołów wewnątrzwydzielniczych oraz metaboliczne, np. cukrzyca, nadczynność przytarczyc, hiperkalcemia, hipokaliemia, niedoczynność tarczycy.
9. Choroby psychiczne, np. depresja, anoreksja.
Zaparcia czynnościowe, czyli te, których najczęstszą przyczyną jest nieprawidłowy styl życia oraz dieta, dzieli się na dwie postaci:
1. Zaparcia atoniczne
W tego rodzaju zaparć na skutek zmniejszonej perystaltyki jelit dochodzi do wchłanianie wody w jelicie grubym w nadmiarze, a tym samym do zagęszczenia mas kałowych. Stolec jest suchy oraz twardy, a jego oddawanie bolesne.
2. Zaparcia spastyczne
W tego rodzaju zaparć dochodzi do skurczu jelita grubego, który to ogranicza przesuwanie się mas kałowych, prowadząc następnie nawet do stanów zapalnych. Oddawany kał ma postać grudek, bardzo małych. Tego rodzaju zaparcia często występują naprzemiennie z biegunką.
W zależności od rodzaju zaparć należy zastosować odmienną dietę. Gdy mamy do czynienia z zaparcia mi atonicznymi stosuje się dietę bogatoresztkową, czyli zawierającą większą ilość błonnika pokarmowego oraz wypijanych płynów. Natomiast w zaparciu spastycznym stosuje się dietę łatwo strawną.
Zacznijmy więc, od omówienia diety bogatoresztkowej.
Jej głównym założeniem jest zwiększenie w diecie ilości błonnika pokarmowego, ale frakcji nierozpuszczalnej oraz wody. Błonnik pokarmowy jest węglowodanem nieprzyswajalnym, który nie jest trawiony przez enzymy trawienne. Dzieli się go na dwie frakcje. Pierwsza to frakcja nierozpuszczalna, która jest pomocna w leczeniu zaparć. Druga to natomiast frakcja rozpuszczalna, która również wywiera pozytywne oddziaływanie na organizm człowieka, ale poprzez regulowanie gospodarki lipidowej i węglowodanowej organizmu.
Błonnik nierozpuszczalny jest istotny w leczeniu zaparć, szczególnie z dwóch powodów.
1. Po pierwsze przyspiesza perystaltykę jelit.
2. Po drugie wpływa na lepsze ukrwienie jelit.
Inne korzystne oddziaływanie tej frakcji błonnika polega na:
1. Obniżaniu kaloryczności posiłków oraz zwiększaniu sytości po posiłku.
2. Wiązaniu wody przez co masa kałowa zwiększa swoją objętość oraz ulega zmiękczeniu.
3. Frakcja ta ma również wpływ na wydzielanie śliny, która wykazuje działanie ochronne do zębów.
Zasady ogólne diety bogatoresztkowej
W diecie bogatoresztkowej należy zwiększyć ilość błonnika pokarmowego, aż do 35-40g/dobę. Bardzo ważna uwaga! Jeśli na początku stosowania diety zaczniesz odczuwać wzdęcia lub bóle brzucha to pamiętaj, że jest to normalny stan, aby jednak ograniczyć takie objawy błonnik w diecie należy zwiększać stopniowo. Aby błonnik mógł spełniać swoje zadania konieczne staje się wypijanie odpowiedniej ilości płynów 2-2,5L/dzień.
Produkty dozwolone w diecie bogatoresztkowej
Pieczywo z pełnego przemiału, kasza gryczana, kasza jaglana, kasza jęczmienna, kasza jęczmienna pęczak, ryż brązowy, chleb żytni pełnoziarnisty, bułki grahamki, chleb graham, pumpernikiel, twaróg, chude wędliny, mięsa (cielęcina, indyk, kurczak, schab, królik), ryby (dorsz, pstrąg, mintaj, makrela, karp, sandacz, tuńczyk, sardynka), oleje roślinne, świeże warzywa i owoce, ziemniaki gotowane i pieczone, migdały, orzechy włoskie, orzechy laskowe, mak niebieski, pestki dyni, nasiona słonecznika, kefir, jogurt, maślanka, mleko, koktajle owocowe, warzywne, słabe herbaty.
Jak leczyć zaparcia? Szczególnie korzystne metody leczenia to:
1. Spożywanie chłodnych napojów. Warto na czczo wypić pół szklanki chłodnej wody z miodem lub spożyć namoczone suszone śliwki. Z napojów warto wybierać również wody gazowane i prawdziwą kawę. Kefir oraz maślanka również będą mile widziane.
2. Spożywanie chłodnych posiłków.
3. Spożywanie na czczo łyżeczki masła lub oliwy.
4. Częste sięganie po suszone owoce, buraki, paprykę, surówki, ostre przyprawy, siemię lniane. Dobrym produktem będzie również masło, oliwa, miód oraz jogurt naturalny.
5. Spożywanie produktów zawierających frakcję nierozpuszczalną błonnika pokarmowego, czyli otręby pszenne, orzechy, pełne ziarno, warzywa kapustne* oraz korzeniowe, suche nasiona roślin strączkowych*.
*Pomimo faktu, że warzywa kapustne oraz suche nasiona roślin strączkowych zawierają frakcję nierozpuszczalną należy uważnie obserwować jak reaguje nasz organizm. Częste bóle brzucha lub wzdęcia mogą być spowodowane nadmierną ilością obu grup w diecie.
Z pewnością z diety bogatoresztkowej należy wykluczyć
Słodycze, słodkie napoje gazowane, słone przekąski, białe pieczywo, biały ryż, mocną herbatę, kaszę manną, mąkę ziemniaczaną, banany, tłuste wędliny, tłuste mięsa (wieprzowina, baranina), produkty smażone w głębokim tłuszczu, pieczywo świeże, w ograniczonej ilości pieczywo pszenne, smalec, słonina, margaryny twarde, olej palmowy, kakao, alkohol.
Teraz o tym, w jakich produktach należy szukać błonnika pokarmowego?
Produkt | Zawartość błonnika w 100g |
Otręby pszenne | 42,4 |
Siemię lniane | 28 |
Wiórki kokosowe | 21,1 |
Mak niebieski | 20,5 |
Migdały | 12,9 |
Morele suszone | 10,3 |
Pumpernikiel | 9,4 |
Śliwki suszone | 9,4 |
Orzechy laskowe | 8,9 |
Ryż brązowy | 8,7 |
Chleb żytni razowy | 8,4 |
Porzeczki czarne | 7,9 |
Płatki owsiane | 6,9 |
Bułki grahamki | 6,7 |
Maliny | 6,7 |
Maliny | 6,7 |
Rodzynki | 6,5 |
Chleb graham | 6,4 |
Groszek zielony | 6 |
Nasiona słonecznika | 6 |
Kasza gryczana | 5,9 |
Brukselka | 5,4 |
Pestki dyni | 5,3 |
Marchew | 3,6 |
Kasza jaglana | 3,2 |
Teraz czas omówić dietę łatwo strawną
W tej diecie celem staje się odpowiedni dobór produktów tak, by były łatwo strawne oraz sposób przygotowania potrawy, który uczyni ją łatwo przyswajalną.
Zasady ogólne diety łatwo strawnej
W przeciwieństwie do diety bogatoresztkowej, w tej diecie należy zmniejszyć udział błonnika pokarmowego do ok. 25 g/dobę. Można tego dokonać poprzez wybór delikatnych warzyw oraz dojrzałych owoców, ich obieranie, przecieranie, gotowanie czy stosowanie produktów zbożowych oczyszczonych.
Produkty dozwolone w diecie łatwo strawnej to:
Mleko 2% i mniej, kawa zbożowa z mlekiem, bawarka, czyli herbata z mlekiem, słabe herbatki owocowe i ziołowe, soki owocowe, warzywne, kefir, maślanka, jogurt, wody niegazowane, pieczywo pszenny, masło, chude wędliny, chudy twaróg, chuda cielęcina, młoda wołowina, kurczak, indyk, dorsz, młody karp, pstrąg strumieniowy, sola, morszczuk, sandacz, szczupak, mintaj, oleje roślinne dodawana na surowo, młode i soczyste warzywa (marchew, seler, pomidory bez skórki, dynia, kabaczek, pietruszka), dojrzałe i soczyste owoce (winogrona bez pestek, jagodowe, banany, cytrusy, jabłka pieczone albo gotowane, brzoskwinie, morele. Z przypraw zaleca się sok z cytryny, pietruszkę, koperek, majeranek. W umiarkowanych ilościach również paprykę słodką, tymianek, kminek oraz paprykę słodką.
Z diety łatwo strawnej wykluczyć natomiast należy:
Produkty tłuste, smażone, wzdymające, ostro przyprawione, pieczywo pełnoziarniste, tłuste wędliny, tłuste mięsa, smalec, słonina, boczek, warzywa kapustne, cebula, czosnek, pory, suche nasiona roślin strączkowych, gruszki, daktyle, czereśnie, orzechy, słodycze, słone przekąski, alkohol, mocne kakao, mocna kawa, wody gazowane, słodkie napoje gazowane, olej palmowy.
Jak widać zaparcia nie mają jednej definicji oraz jednej metody postępowanie. W zależności od rodzaju stosuje się odmienne diety, zupełnie przeciwne, gdyż jedna zwiększa udział w diecie błonnika, a druga zmniejsza. Istotne jest zatem rozróżnienie rodzaju występujących zaparć gdyż tylko w ten sposób można dobrać odpowiednią dietę, która wpłynie na przebieg leczenia. Należy pamiętać, że każdy z nas jest inny dlatego też zalecenia ostateczne ustala się dopiero po indywidualnej konsultacji, oczywiście z uwzględnieniem stanu zdrowia.
Autor: Dagmara Dobrowolska
Źródła:
- Ciborowska H, Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa: PZWL; 2014.
- Jarosz M. Zaparcia stolca. [W:] Jarosz M. Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Warszawa;2010.
- Kunachowicz H, Nadolna I, Iwanow K, Przygoda B. Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. Warszawa: PZWL; 2012
- Szczeklik A, Gajewski P. Choroby wewnętrzne. Kraków: Medycyna Praktyczna; 2010