Dieta bezglutenowa cieszy się od jakiegoś czasu ogromną popularnością. Promowana przez środowisko celebrytów przynosi ogromne zyski dla przemysłu spożywczego. Czy warto podążać ślepo za modą? Czy eliminacja glutenu uchroni nas przed złem tego świata? A może wręcz przeciwnie…

Gluten stanowi kompleks białek magazynowanych w zarodkach ziaren pszenicy (gliadyna, glutenina), żyta (sekalina), pszenżyta, jęczmienia (hordeina) i owsa (awenina). Ze względu na właściwości technologiczne – nadawanie ciastu odpowiedniej elastyczności, lepkości, skrócenie czasu fermentacji – jest szeroko wykorzystywany w przemyśle piekarskim i cukierniczym.

Wskazaniami do stosowania diety bezglutenowej są:

• celiakia (choroba trzewna),
• choroba Duhringa (“skórna manifestacja nietolerancji glutenu”),
• alergia na pszenicę,
• niezwiązana z celiakią nadwrażliwość na gluten.

W tych przypadkach eliminacja glutenu jest jedynym sposobem leczenia. W literaturze można znaleźć także wzmianki o korzystnym wpływie diety bezglutenowej na przebieg niektórych chorób neurologicznych (stwardnienie rozsiane), autoimmunologicznych (Hashimoto), psychicznych oraz zespołu jelita drażliwego. Jednak na tą chwilę nie ma określonych czynników, które mogłyby wskazywać na jej zastosowanie w konkretnych schorzeniach. Kwestia ta wymaga dalszych badań naukowych.

Produkty zbożowe dozwolone na diecie bezglutenowej to amarantus, gryka, proso, ryż biały i brązowy, kukurydza, komosa ryżowa (quinoa). Należy tutaj zwrócić uwagę, że prolaminy znajdujące się w owsie różnią się składem aminokwasowym od tych występujących w pozostałych zbożach zawierających gluten. W związku z tym owies niezanieczyszczony ziarnami pszenicy, żyta i jęczmienia jest na ogół dobrze tolerowany u większości chorych na celiakię.

W 2015 roku w Stanach Zjednoczonych przeprowadzono badanie rynkowe, które wykazało, że 25% ankietowanych unika glutenu, a 47% robi to z powodu kaprysu. Niepokojącym jest fakt, że tylko 11 % z nich konsultowało swoją decyzję z lekarzem.

Trend bezglutenowy przyczynił się również do wykluczenia tego składnika u sporej liczby zdrowych osób w naszym kraju… Jakie konsekwencje może nieść za sobą taka decyzja?

1. Uniemożliwienie późniejszej właściwej diagnostyki celiakii, nieceliakalnej nietolerancji glutenu czy innych dolegliwości pokarmowych – początkowe lepsze samopoczucie wiążę się przeważnie z efektem placebo. Prędzej czy później czar pryska, a my zostajemy z tymi samymi problemami, których nie możemy prawidłowo zdiagnozować…
2. Niedobory składników mineralnych (wapnia, żelaza), witamin (D, z gr. B) oraz zmniejszenie udziału węglowodanów na rzecz białka i tłuszczu – wynikają z niewiedzy i umiejętności w prawidłowym zbilansowaniu diety. Przejście na dietę bezglutenową opiera się przeważnie na monotonii i stosowaniu produktów oznaczonych jako gluten free,
   
3. Wzrost ryzyka rozwoju chorób dietozależnych – najnowsze badania epidemiologiczne wskazują, że eliminacja glutenu podnosi ryzyko powstawania zespołu metabolicznego, chorób serca i cukrzycy typu 2, co jest związane, m.in. z unikaniem błonnika pochodzącego z produktów zbożowych z pełnego ziarna,
4. Niekorzystny wpływ na mikroflorę jelit – badanie naukowe przeprowadzone na zdrowych osobach, które były zaledwie 1 miesiąc na diecie bezglutenowej wykazało obniżenie ilości korzystnych bakterii jelitowych (Lactobacillus, Bifidobacterium) na rzecz patologicznych (E. coli, Enterobacteriaceae),
5. Zwiększone spożycie toksycznego arsenu – pierwiastek ten należy do metali ciężkich i jest kumulowany w ryżu, który wchodzi w skład wielu produktów bezglutenowych. Wyniki analizy przeprowadzonej w USA pokazały, że stężenie arsenu we krwi u osób na diecie bez glutenu jest co najmniej 2 razy wyższe niż wśród osób odżywiających się tradycyjnie.

Podsumowując, gluten nie zaburza trawienia i innych funkcji układu pokarmowego u osób, które nie cierpią na celiakię, nieceliakalną nietolerancję glutenu lub alergię na pszenicę. Dieta bezglutenowa u zdrowych osób może przenieść więcej szkód niż zysków, dlatego nie powinno się jej stosować na własną rękę bez uprzedniej diagnostyki.

Źródła:

Dittfeld A., Gwizdek K., Parol D., Michalski M., 2018. Dieta bezglutenowa – charakterystyka grup docelowych. Postępy Hig Med Dośw, 72, 227-239

Rybicka I., Gliszczyńska-Świgło A., 2016. Niedobory składników odżywczych w diecie bezglutenowej. Probl Hig Epidemiol, 97, 3, 183-186

Stępień M., Bogdański P., 2013. Nadwrażliwość na gluten – fakty i kontrowersje. Forum Zaburzeń Metabolicznych, 4, 4, 183-191